lasy w Gruzji podcast Kaukazomaniacy kaukaz gruzja

9 pytań o lasy w Gruzji (z odpowiedziami)

Co mają osuwiska ziemi wspólnego z drzewami rosnącymi w Raczy? Czy powinno nas to w ogóle interesować jako turystów na kaukaskich wakacjach? Dzisiaj na warsztat bierzemy lasy w Gruzji i porozmawiamy o tym, dlaczego za jakiś czas gruzińskie zalesione wzgórza mogą wyglądać zupełnie inaczej.

Gruzja jest jednym z 34 krajów na świecie z największą bioróżnorodnością i jednym z najwyższych poziomów endemizmu. Czyli takiej przyrody, której nie spotkamy nigdzie indziej. Znajdziemy na terenach Gruzji drzewa typowe dla tych obszarów, jeszcze z czasów starożytnych. Wszystkie te elementy sprawiają, że zachwycamy się przyrodą Kaukazu, zaś lasy, góry, rzeki i lodowce to jedne z miejsc, które chętnie uwieczniamy na naszych zdjęciach z wakacji. I opowiadamy o nich mówiąc znajomym, jak w Gruzji jest pięknie.

Gruzińskie lasy mają jednak pewien problem i jest to problem związany z nami, ludźmi. Dzisiaj właśnie o tej relacji chciałabym Ci więcej opowiedzieć. Jednym z zagadnień wpływający na cały ekosystem regionu jest wycinka lasów. I oczywiście, nie dzieje się to tylko na Kaukazie, ale że my opowiadamy Ci o Kaukazie, to postanowiliśmy poruszyć i ten wątek.

Co powoduje wycinka lasów w Gruzji?

Wycinka lasów w Gruzji prowadzi najpierw do zmiany struktury lasów, do ich degradacji oraz do zmniejszenia bioróżnorodności na danym terenie. Czasami na miejsce starych drzew sadzi się inne, ale często już szybciej rosnące lub obce dla danego regionu i do tego agresywne (inwazyjne) gatunki. Co prowadzi do zmiany tego, co las daje zwierzętom w nim żyjącym oraz okolicznym mieszkańcom. A jak zmienia się flora i fauna, to zmienia się również klimat.

Lasy w Gruzji – jak wyglądała ich sytuacja w XX wieku?

Zmiana struktury lasów w Gruzji to nie jest proces, który zaczął się wczoraj. XX wiek dla lasów w tej części Kaukazu przyniósł sporo wydarzeń. W czasie wojny lasy w Gruzji były palone przez okupantów jako element strategii wojskowej. W początkowych dekadach ZSRR (1930-1950) prowadzono masową wycinkę lasów, ponieważ drewno jako surowiec było intensywnie wykorzystywane. Nie zajmowano się wtedy dużo ochroną przyrody. W II połowie XX wieku (1950-1990) pojawiały się inicjatywy dotyczące ochrony przyrody oraz rekultywacji terenów i nasadzeń młodych drzew w miejscach, gdzie lasy w Gruzji były wycinane. Ale lasy były wtedy też eksploatowane, między innymi przez kołchozy wykonujące kolejne plany gospodarcze republiki.

Burzliwe lata 90-te XX wieku w Gruzji dodatkowo przyniosły gruzińskim lasom okres zwiększonej, często nielegalnej, wycinki oraz nie w pełni kontrolowanego, wykorzystania drewna na opał. I nie mówimy tutaj o liczbie metrów sześciennych, których zwykły Gruzin może wziąć na żiguli i zawieźć rodzinie do ogrzania. Ale do statystyk zaraz dojdziemy.

Pod koniec lat 90-tych zaczęły pojawiać się w Gruzji programy finansowane m.in. przez Bank Światowy czy ONZ, których celem była ochrona lasów w Gruzji lub przeciwdziałanie skutkom nadmiernej wycinki drzew. Jednak jak to z lasami i przyrodą bywa, na odbudowę potrzeba wielu dekad, jeśli nie setek lat. A i to nie zawsze jest możliwe, jeśli mówimy o rejonach z przyrodą endemiczna, nigdzie indziej niespotykaną.

Dla tych z Was, którzy interesują się gatunkami drzew dodam, że na trenie współczesnej Gruzji najczęściej rosną buki, dęby gruzińskie, graby, kasztanowce, jesiony i klony. A drzew iglastych dużo jest jodeł oraz świerków orientalnych.

Ile hektarów lasów ubyło w Gruzji?

To spójrzmy na kilka statystyk. Zgodnie z danymi Global Forest Watch w latach 2001 – 2022 w Gruzji ubyło ponad 11 tysięcy hektarów lasów, z czego w ostatnich siedmiu latach w Gruzji powierzchnia lasów zmniejszyła się o ponad 2 tysiące hektarów. To brzmi jak abstrakcyjna wielkość, zatem wyobraź sobie boisko do piłki nożnej. A teraz wyobraź sobie 3100 takich boisk – o taką powierzchnię jest mniej lasów w Gruzji w ostatnich 7 latach. W tych danych mówimy o całej Gruzji z terenami Abchazji i Osetii Południowej.

Ale patrząc na Gruzję przez ostatnie dwie dekady najwięcej lasów zniknęło w 3 regionach – Samcche Dzawachetia, Kachetia i Megrelia-Swanetia. Ubytki lasów w tych terenach po ponad 50% wszystkich w całej Gruzji. W ostatnich siedmiu latach na prowadzenie w tym rankingu wychodzi region Megrelii i Górnej Swanetia. W tych danych liczymy lasy w Gruzji i ich wszystkie ubytki, zarówno poprzez bezpośrednią wycinkę, jak i pożary czy wypalanie. Lasy w Gruzji (i nie tylko) mogą ulegać degradacji też przez choroby, często spowodowane działalnością człowieka. Tutaj nie ma niestety dokładnych danych, ponieważ tak jak sam temat wycinki był przez wiele lat lekko w szarej strefie, tak samo nie było pieniędzy na wiele badań.

Gdzie rosną lasy w Gruzji?

Spójrzmy teraz na lasy w Gruzji w szerszym kontekście, tzn. ukształtowania terenu w tym kraju. Szacuje się, że 98% lasów w Gruzji porasta zbocza gór. Jak pomyślisz sobie o ukształtowaniu terenu na Kaukazie, to jest tam mało szerokich dolin. Z tym łączą się dwa aspekty.

Po pierwsze, tylko część terenów może być pokryta lasem, ponieważ od pewnej wysokości drzewa po prostu nie rosną. Zatem to nie jest tak, że cała Gruzja jest zalesiona. Po drugie, drzewo, jak każda roślina w jakimś stopniu, związuje glebę i sprawia, że ta gleba ma się niejako czego trzymać na tej górze. Jeśli tych drzew, a w efekcie i innych roślin, jest coraz mniej, wtedy gleba trzyma się tej góry coraz słabiej.

Im słabiej się trzyma, tym trudniej roślinom tam urosnąć. A do tego, im słabiej się trzyma, tym szybciej pod wpływem na przykład ulewnego deszczu się osuwa. I na tereny w dolinach schodzą na przykład szybkie powodzie, powodzie błotne lub dochodzi do osuwisk. Na przykład na kurorty górskie, gdzie turyści spędzają czas na wakacjach. Grawitacja jest nieubłagana na naszej planecie.

Dlaczego temat eksploatacji lasów jest ważny dla turystów?

Dlaczego o tym w ogóle mówimy w podcaście Kaukazomaniacy? Dlaczego to temat, dotykający praktycznie każdego, kto był choć raz w Gruzji? Nawet jak nie maszerował z wielką siekierą i nie zabierał do domu bali starego kaukaskiego drewna jako pamiątki z wakacji?

Nadmierna ekspolatacja lasów, np. pod potrzeby budowy infrastruktury turystycznej też jest problemem, który obecnie obserwujemy. Na przykład, żeby dało się jeszcze bliżej autem terenowym podjechać pod lodowiec czy jeszcze głębiej w głębszą głuszę wjechać. Tych aspektów jest znacznie więcej, ale przytoczmy te, które najczęściej mi się w tym sezonie wakacyjnym rzuciły po analizie grup facebookowych dla turystów.

Jak można odbudować lasy w Gruzji?

Wycinka drzew czy inne formy intensywnego wykorzystania lasów wiąże się również z jeszcze jednym aspektem, czyli szansami na odtworzenie tych terenów. Patrząc na doświadczenia radzieckie Gruzji widać, że tereny najbardziej zdewastowane i według badań z 2015 roku prawie niemożliwe do odtworzenia to tereny zarządzane przez byłe kołchozy. Struktura lasów jest w nich zniszczona oraz wprowadzone zostały gatunki roślin, które całkiem zmieniły ekosystem tych terenów. W efekcie często to tereny z bardzo postępująca erozją gleby lub z taką glebą, która prawie całkiem spłynęła. Odbudowa takich terenów w sposób naturalny trwa znacznie dłużej niż życie jednego pokolenia. A konsekwencją takiego stanu rzeczy są częstsze osuwiska i lawiny oraz zmiany klimatu w danym regionie.

Jakie są statystyki nielegalnej wycinki w Gruzji?

Spójrzmy jeszcze na dostępne dane władz Gruzji na temat nielegalnej wycinki. W 2019 roku było ponad 3,5 tysiąca takich przypadków i szacuje się, że wycięto ponad 21 tysięcy metrów sześciennych drewna. W 2020 roku było prawie 3 tysiące takich przypadków i wycięto ponad 16 tysięcy. Za to w 2022 roku gruzińskie oficjalne statystyki mówią o ponad 12 tysiącach przypadków nielegalnej działalności związanej z lasami, w tym prawie 4 tysiące związanych z nielegalną wycinką i wykorzystaniem zasobów lasu.  Mówimy tutaj o przypadkach zarejestrowanych, czyli ktoś został złapany na tym działaniu. Dla porównaniu Polskie Lasy Państwowe szacują, że statystyczny Polak zużywa rocznie 1 metr sześcienny drewna, czyli to zdecydowanie nie były przypadki zbierania opału na zimę przez okolicznych mieszkańców.

Co się dzieje z wycinanym drewnem w Gruzji (tym legalnym i tym mniej)? Wiele źródeł badających wycinkę lasów podaje, że w większości przypadków trafia ono na eksport do gałęzi przemysłu związanych z branżą drzewną oraz jako materiał opałowy.

Jaki jest społeczny aspekt znikających lasów w Gruzji?

Na koniec dzisiejszego odcinka podcastu Kaukazomaniaków spójrzmy jeszcze na społeczny i ekonomiczny wymiar lasów w Gruzji. Od wieków w wielu regionach, również lasy w Gruzji pozwalały lokalnym mieszkańcom przeżyć. Przez zrównoważone, nieprzemysłowe zbieranie roślin czy owoców (grzybów się zbytnio na Kaukazie nie zbiera), polowanie na zwierzęta tam mieszkające lub zebranie drewna na opał wiele rodzin przetrwało też te trudne dekady. Nadal jest wiele takich miejsc w Gruzji, gdzie las pełni taką funkcję. Lub pełniłby taką funkcję, gdyby nie ulegał stopniowej degradacji.

Jednym z działań, które negatywnie wpływają na taka koegzystencję lokalnej ludności z przyrodą jest dzierżawienie dużym firmom terenów leśnych w Gruzji. Takim przykładem jest region Raczy, szalenie malowniczy, w którym w 2022 roku decyzja nad stworzeniem parku narodowego została zablokowana m.in. przez wydzierżawienie ponad 100 tysięcy hektarów lasów w tym regionie jednemu z rosyjskich oligarchów. W tym terenów, które miały potencjalnie wejść w teren parku narodowego.

Takich lub podobnych sytuacji było przez ostatnie dziesięciolecia więcej, ale nie będziemy ich wszystkich przytaczać. Zmiany przyrody w Gruzji z powodu działalności człowieka to znacznie szerszy temat. Dzisiaj staraliśmy się Ci pokazać jeden z jego aspektów, czyli sytuację lasów i tego konsekwencje dla regionu, ale i dla nas wszystkich. Bo zmiany klimatu na Kaukazie wpływają pośrednio i bezpośrednio na cały świat.

Co możemy zrobić dla lasów w Gruzji?

Chciałoby się zakończyć taki odcinek jakimś wezwaniem do działania. Nie kupuj czegoś lub zrób to, czy tamto. Popieraj coś lub nie popieraj. Ale to, dlaczego chcieliśmy w naszym zespole zrobić taki odcinek podcastu Kaukazomaniaków, to aby Ci pokazać szerszy kontekst. Tak, by cokolwiek co robisz, czy jaką podejmujesz decyzję, abyś mógł to zrobić świadomie lub przynajmniej bardziej świadomie.

Jeśli tego typu odcinki Ci się podobają, daj znać w komentarzu lub wyślij nam mail jeśli jesteś na naszym newsletterze „Kaukaskie listy” A jak nie, to zapraszam do zapisania się. I podziel się tym odcinkiem z jedną osobą, która też interesuje się Kaukazem lub ekologią i przyrodą.

Źródła, z których korzystaliśmy podczas przygotowania dzisiejszego odcinka:

Kaukazomaniacy to podcast o Kaukazie Południowym i Północnym. W poszczególnych odcinkach będę opowiadać Ci o Gruzji, Armenii, Azerbejdżanie i regionach Kaukazu Północnego. Poruszymy tematy od turystyki, kaukaskich historii, jedzenia, książek, kultury i tradycji aż po języki i przeprowadzkę do tego regionu. Kolejne odcinki pojawiają się co 2 tygodnie. Nowych odcinków możesz słuchać tutaj lub na Spotify, YouTube, Apple Podcasts i innych platformach podcastowych. 

Podobne wpisy