Drugą najważniejszą rzeczą w nauce języka jest poznanie podstawowej negacji, przynajmniej dla czasownika “być”. Zobacz, jak nie zgodzić się po ormiańsku w prosty sposób – na razie w czasie teraźniejszym. A do tego słowa “tak” i “nie”.
Do nauczenia się przeczenia będą potrzebne Ci dwie rzeczy: wiedza, jak odmienia się czasownik “być” w czasie teraźniejszym oraz znajomość litery չ, czyli ćz*. Jeśli brakuje Ci tej pierwszej, przeczytaj ten tekst i zapraszam z powrotem :)
Na czym polega cała magia przeczenia? Na tym, że dokładamy wspomnianą literę չ do cząstki czasownika być, pełniącego również funkcję czasownika posiłkowego (uwaga lingwiści, jest to zamierzone uproszczenie). Czasownik posiłkowy to taki, który niejako pomaga czasownikowi głównemu w odmianie, np. w języki angielskim mamy takie formy (do/have). Daleką, ale zawsze analogię, znajdujemy w ormiańskim.
Proste, prawda? Teraz zobacz, jak wygląda to w praktyce:
ես չեմ (jes ćzem; ja nie jestem)
դու չես (du ćzes; ty nie jesteś)
նա չէ/չի (na ćze/ćzi; on/ona/ono nie jest)
մենք չենք (menk’ ćzenk’; my nie jesteśmy)
դուք չեք (duk’ ćzek’; wy nie jesteście)
նրանք չեն (nrank’ ćzen; oni/one nie są)
Na pewno zastanawia Cię, dlaczego 3. osoba liczby pojedynczej ma dwie formy. Ta pierwsza, czyli չէ pojawia się zazwyczaj w sytuacji, kiedy pełni funkcję samodzielnego czasownika “być” (a dokładniej nie być :) ) lub części orzeczenia imiennego. Mniej optymistyczna wiadomość jest taka, że czasami możesz tez spotkać tutaj formę չի. Choć tej głównie używa się jako czasownika posiłkowego.
Z przeczeniem w ormiańskim wiąże się też szyk zdania. Dla uproszczenia podzielmy to na dwie sytuacje:
- Kiedy nasze „nie być” nie spełnia innej funkcji, wtedy, podobnie jak w zdaniach twierdzących, nasza forma często stoi na końcu zdania, np.
Նա լավ չէ։ (na law ćze)
Լավ – dobry, dobra, dobre
Ես ուրախ չեմ։ (jes urach ćzem)
ուրախ – radosny
- Kiedy nasze „nie być” jest czasownikiem posiłkowym, wtedy zmienia swoją pozycję, czyli pojawia się przed czasownikiem głównym:
Դու չես ուտում։ (du ćzes utum; ty nie jesz)
Նրանք չեն կարդում։ (nrank’ ćzen kardum; oni nie czytają)
W tym wypadku d w słowie կարդում jest miękkie i w wymowie przechodzi w dźwięk podobny do t.
W ramach ćwiczenia możesz odmienić czasowniki “jeść” i “czytać” w przeczeniu czasu teraźniejszego. Formy twierdzące znajdziesz tutaj.
Czym byłoby przeczenie czasownika bez słów “tak” oraz “nie”? Dwa poniższe słowa, podobnie jak w polskim, możesz stosować samodzielnie oraz jako początek zdania.
ոչ – nie (woćz)
Pamiętaj, że ո na początku słowa prawie zawsze ( w 99,9 proc. przypadków) czytamy jako wo.
չէ – nie używane w języku mówionym. Tak, dobrze Ci się wydaje, to to samo słowo, co w odmianie przeczenia czasownika „być”
այո – tak (ajo)
Przyznam szczerze, że to było jedno z moich ulubionych słów na początku – zawsze wywoływało uśmiech na mojej twarzy, ale najważniejsze w nauce języków są skojarzenia, więc i Tobie może pomoże ze zdaniem: „A jo Anna”. Choć to może kwestia tego, że w dzieciństwie z milion razy słyszałam ten żart (jako Joanna oczywiście).
Na koniec uwaga – ta forma przeczenia jest typowa dla znacznej większości czasowników, ale nie dla wszystkich. Są wyjątki, często słowa jednosylabowe lub te nietypowe też w innych językach, jak np. mieć i ich się trzeba nauczyć. Na koniec i na pocieszenie – ta druga grupa też ma swoją wspólną zasadę przeczenia.
*Zapewne zastanawiasz się co to za dziwna forma zapisu: ćz. W polskich książkach ten dźwięk w uproszczeniu zapisywany jest jako cz, jednak nie jest to dokładnie taka wymowa. Jak wymawiasz literę չ, spróbuj połączyć dźwięk ć z cz i wtedy wyjdzie Ci coś pomiędzy. Jeśli masz wątpliwości, jak wymówić ten dźwięk, posłucham nagrania z alfabetem na stronie głównej.